Wat gebeurt er tijdens je slaap? De menselijke slaapfasen uitgelegd

Wat gebeurt er tijdens je slaap? - De menselijke slaapcyclus 

's Avonds sluiten we onze ogen, vallen we in slaap en de volgende ochtend worden we weer wakker – van buitenaf kan slapen er vaak uitzien als een relatief monotoon proces. Maar slaap is iets heel anders. In werkelijkheid bestaat de menselijke slaapcyclus uit verschillende slaapfasen, die verbonden zijn met complexe processen in ons lichaam. De vraag "Wat gebeurt er tijdens je slaap?" kan daarom alleen worden beantwoord door rekening te houden met de menselijke slaapfasen. 

Hoewel de overgang tussen de fasen vloeiend verloopt, worden er meestal vier tot vijf verschillende slaapfasen geïdentificeerd. Deze verlopen cyclisch en vormen samen een volledige slaapcyclus, waarvan we er meestal vier tot zeven per nacht doorlopen. Hoewel de afzonderlijke slaapfasen zeer verschillend zijn, hebben ze één ding gemeen: de processen die daarbij in ons lichaam plaatsvinden, zorgen ervoor dat we fysiek gezond blijven en fit aan de volgende dag kunnen beginnen.

De inslaapfase: langzaam in slaap zakken

Tijdens de eerste slaapfase bereiden ons lichaam en ons bewustzijn zich voor op de nacht, aangestuurd door het hormoon melatonine, dat ook bekend staat als het slaaphormoon. Dit kalmerende hormoon zorgt ervoor dat we langzaam uit de waakstand komen en in slaap vallen. Daarbij kunnen we tijdens de inslaapfase nog relatief makkelijk wakker worden gemaakt, omdat de hersenen ontvankelijk blijven voor prikkels, zoals geluiden en aanrakingen. Onze spieractiviteit wordt steeds minder en ons lichaam ontspant. Dit gaat samen met een langzame vertraging van ademhaling en polsslag. Sommige mensen ervaren vaak een gevoel van vallen, gevolgd door plotseling optredende spiersamentrekkingen. Daarvan kun je je bij het ontwaken meestal niets meer herinneren, omdat onze hersenen er door het afgeven van chemische stoffen voor zorgen dat we het in slaap vallen niet bewust waarnemen.

Lichte slaap: comfortabele ontspanning

Wat gebeurt er tijdens de lichte slaap? Nadat we in slaap zijn gevallen, vertraagt onze hartslag verder en daalt de lichaamstemperatuur licht. Onze hersengolven worden ook langzamer en de oogbewegingen stoppen. Daarom wordt de lichte slaap ook wel ingedeeld bij de zogenaamde niet-REM-slaap. REM is de afkorting van een Engelse term die 'Rapid Eye Movement' betekent: snelle oogbewegingen, die optreden als we dromen, maar niet tijdens de lichte slaap.

De lichte slaap is het kortst aan het begin van de nacht en wordt na elke slaapcyclus langer. Een volwassen persoon brengt de helft van zijn nachtrust door in lichte slaap. Interessant is dat mensen zich vaak niet eens kunnen herinneren überhaupt te hebben geslapen als ze wakker worden uit deze slaapfase. Dat is heel anders als ze worden gewekt uit een diepe slaap. Maar waardoor worden deze twee verschillende reacties veroorzaakt? 

Diepe slaapfase: belangrijk voor ontspanning en regeneratie

De fase van diepe slaap wordt vaak gezien als de belangrijkste slaapfase, omdat deze essentieel is voor onze ontspanning. Hoewel onze hersenactiviteit in deze fase op een lage frequentie blijft, starten de regeneratieve processen in ons lichaam. Naast het vernieuwen van de cellen is de diepe slaap belangrijk voor onze weerstand. Ons immuunsysteem concentreert zich op het uitstoten van afweerstoffen om zo virussen en bacteriën in toom te houden. Daarnaast draait ook onze hormoonhuishouding op het hoogste niveau. Boodschapperstoffen, die belangrijk zijn voor groei en ontwikkeling, worden in hogere concentraties uitgestoten. Deze informatie verklaart ook de verhoogde slaapbehoefte van baby's en kinderen. Om zich gezond te kunnen ontwikkelen, hebben baby's in de eerste levensmaanden tussen de 14 en 17 uur slaap per dag nodig. Ook kleine kinderen tot drie jaar oud hebben gemiddeld behoefte aan tussen de 12 en 14 uur slaap. Pas als jongvolwassene hebben we minder dan tien uur slaap nodig.

Maar het is niet alleen voor ons lichamelijk welbevinden van belang om voldoende diepe slaap te krijgen. Ook onze mentale fitheid is afhankelijk van de zeer regeneratieve diepe slaap. Tijdens deze slaapfase slaan onze hersenen op wat we hebben geleerd en verplaatsen dat vervolgens van het kortetermijngeheugen naar het langetermijngeheugen. Dat verklaart waarom het zo goed werkt om na een studiesessie even te slapen. Probeer het zelf maar eens en ga na een studiesessie eens lekker liggen voor een verfrissend dutje.

Als we worden gewekt uit een diepe slaap, wat overigens niet eens zo eenvoudig is, en we worden gedwongen om op te staan, voelen we ons eerst vaak gedesoriënteerd en oververmoeid. Maar wat gebeurt er tijdens het slapen als we niet volledig ontwaken uit de diepe slaapfase? Fenomenen als slaapwandelen en praten in de slaap kunnen het gevolg zijn. Dit gedrag heeft niets te maken met een droomproces dat in onze dromen plaatsvindt waarvan we werkelijkheid willen maken, maar is te herleiden tot een verstoorde diepe slaap.

REM-slaap: verwerking van wat er tijdens de dag is gebeurd 

De REM-slaap is voor velen zeer fascinerend, want die bezorgt ons fantastische en vaak vreemde of zelfs beangstigende dromen. Tijdens deze fase zijn de hersenen zeer actief. De REM-slaap dankt zijn naam aan de snelle oogbewegingen achter gesloten oogleden (Rapid Eye Movements) die kenmerkend zijn voor deze fase. Ademhaling en hartfrequentie worden sneller, terwijl de spieren slap blijven. Dat heeft een goede reden: tijdens de REM-slaap dromen we en omdat de spieren slap blijven, kunnen we onze dromen niet omzetten in bewegingen. Dromen dienen om onze hersenen te laten verwerken wat er tijdens de dag is gebeurd. Net als tijdens de lichte slaap wordt de totale duur van de REM-slaap elke slaapcyclus langer: waar de eerste droomfase slechts tien minuten duurt, worden de daarop volgende droomfasen steeds langer. De laatst droomfase kan tot wel één uur duren. 

Conclusie: Dit gebeurt er met ons tijdens het slapen

Wat gebeurt er tijdens je slaap? – Je zult intussen een beter inzicht hebben in welke slaapfasen de menselijke slaapcyclus vormen en welke processen zich daarbij afspelen in ons lichaam. Of het nu gaat om ontspanning, regeneratie, het vastleggen van informatie of het verwerken van de indrukken van de dag: voor een gezonde nachtrust moeten we alle slaapfasen meerdere malen doorlopen. Als het ritme wordt onderbroken of vroegtijdig wordt beëindigd, voelen we ons vaak niet uitgerust of beginnen we de dag met een droevige stemming. Om de positieve effecten van een gezonde nachtrust bij jezelf te kunnen voelen, moet je daarom in elk geval voldoende tijd inplannen voor je slaap en je houden aan een goede slaaphygiëne.