Sterrenbeelden herkennen voor beginners

Wat is een sterrenbeeld?

De mens heeft al sinds de oertijd een onverklaarbare fascinatie voor de nachtelijke hemel. Zo is bijvoorbeeld van verschillende hoge culturen als die van de Egyptenaren en de Babyloniërs bekend dat zij de hemel bestudeerden en verschillende sterrenbeelden hebben vastgelegd. Maar wat is een sterrenbeeld eigenlijk? Als je bepaalde sterren aan de hemel met elkaar verbindt via een denkbeeldige lijn, ontstaat een zogenaamd sterrenbeeld. Dit zorgde ervoor dat sterrenkijkers zich bepaalde sterrenformaties beter konden herinneren en dat ze de sterrenbeelden eenvoudiger konden herkennen aan de nachtelijke hemel. Bekende sterrenbeelden zijn die van de dierenriem, die we onder andere kennen uit de horoscopen. Maar ook de Grote Wagen, Cassiopeia, Orion, de Grote Beer, de Grote Hond of de Centaur behoren tot de meest bekende sterrenbeelden in onze breedtegraad.

Kan ik sterrenbeelden met het blote oog herkennen?

Iedere hobby-astronoom wil graag naar de hemel kijken en direct sterrenbeelden kunnen herkennen. Maar wie een gedegen kennis van de verschillende sterrenbeelden wil opbouwen, moet eerst bij het begin beginnen. Want ook al zou het fijn zijn om direct je weg te kunnen vinden aan de hemel: er is nog nooit een expert uit de lucht komen vallen. Als je de nachtelijke hemel wilt leren kennen, heb je een paar hulpmiddelen nodig waarmee je je makkelijker kunt oriënteren. Een draaibare sterrenkaart is bijvoorbeeld onmisbaar.  Tijdens een heldere nacht kun je veel sterrenbeelden al met het blote oog herkennen.  Maar als je een specifiek sterrenbeeld wat uitgebreider wilt bekijken, kan een verrekijker of telescoop toch handig zijn. Ondertussen zijn er ook veel sterrenhemel-apps beschikbaar die je helpen bij het oriënteren en die je laten zien welke sterrenbeelden er op het moment aan de hemel staan. Twee daarvan zullen we later nog uitgebreider bespreken.

Basiskennis sterrenkijken voor betere oriëntatie aan de nachtelijke hemel

Zo dicht bij de sterren: Wie sterrenbeelden goed wil herkennen, kan niet om een korte theorieles over de sterrenhemel en de werking van de hemel heen. Je moet in elk geval rekening houden met de volgende zaken wanneer je je leert oriënteren aan de nachtelijke hemel:

• De werking van de hemel: Net als de zon trekken de sterren van het oosten naar het westen. Dat betekent dat de sterren die in het westen staan sneller ondergaan.
• Locatie: Welke sterren überhaupt zichtbaar zijn hangt ervan af waar je je bevindt. Hoewel het in theorie mogelijk is om aan de evenaar alle sterrenbeelden aan de hemel te herkennen, zijn op de Zuidpool alleen de sterren van het Zuidelijk halfrond zichtbaar.
• Jaargetijden: Welke planeten of sterrenconstellaties je kunt zien, is ook afhankelijk van het jaargetijde.
• Tijdfactoren: Wanneer de zon ondergaat op de dag dat je sterren wilt kijken, maar ook hoe helder de maan schijnt, is direct van invloed op het resultaat. Bij volle maan merk je dat de maan veel sterren overstraalt en dat deze moeilijk te herkennen zijn.
• Stad of platteland: De meesten van ons wonen tegenwoordig in grote steden. De lichtvervuiling door straatlantaarns, lichtreclames en autolampen zorgt ervoor dat je op veel plaatsen 95% van de daadwerkelijk zichtbare sterren niet kunt herkennen. Je kunt daarom het beste naar buiten gaan naar een wat landelijker omgeving om zoveel mogelijk sterren te kunnen zien.

Nieuwe sterrenbeelden herkennen met star-hopping

Beginners moeten hun aandacht vooral richten op twee sterrenbeelden: de Grote Wagen en Cassiopeia gelden als wegwijzers aan de hemel. Ze zijn elke nacht zichtbaar en staan recht tegenover elkaar.  Je kunt ze daarom uitstekend gebruiken om je te oriënteren als je nieuwe sterrenbeelden wilt herkennen. Deze techniek wordt star-hopping genoemd. Je begint bij een bekend sterrenbeeld of een heldere ster zoals de Poolster en zoekt van daaruit met behulp van een sterrenkaart de weg naar het volgende sterrenbeeld. Een voorbeeldoefening voor beginners is bijvoorbeeld om via de Grote Wagen naar de Grote Beer te zoeken. De Grote Wagen (of de Steelpan) bestaat uit zeven zeer heldere sterren met een verschillende helderheid. Vier sterren vormen de pan en de overige drie een lange steel. Aan de steel van de pan bevindt zicht de zogenaamde ruiter. Van daaruit kun je proberen de Grote Beer te herkennen. Overigens: als je de denkbeeldige verbindingslijn tussen de twee achterste sterren van de Grote Wagen ongeveer vijf keer groter maakt, kom je vrijwel direct uit bij de Poolster.

Moderne oriëntatiehulpmiddelen: De beste apps voor hobby-astronomen

Ook al kun je de sterrenbeelden het best bekijken op analoge wijze: beginners voelen zich vaak zekerder als ze tijdens het sterrenkijken worden ondersteund door een app. Zeer praktisch is bijvoorbeeld de app "Sky Guide" voor iPhone en iPad. Deze leidt je door het universum en heeft alle belangrijke sterrenbeelden en planeten voor je paraat. Onverslaanbaar is vooral de scanner met realtime herkenning: je hoeft namelijk alleen maar de camera van je iPhone naar de hemel te richten en de app vertelt je direct welke ster je op dat moment ziet. Via de zoekfunctie kun je naar bekende sterrenbeelden zoeken en de exacte positie laten bepalen met behulp van pijlen in het beeld.

Voor Android is de gratis app "Sky View Lyte" een goed alternatief. Deze maakt ook gebruik van de camera van je smartphone om je veilig door de nachtelijke hemel te laten navigeren. Zo kun je spelenderwijs eenvoudig verschillende objecten aan de hemel identificeren en weet je precies waar de verschillende sterren zich bevinden. Heb je een sterrenbeeld waargenomen, dan krijg je door daarop te klikken bovendien uitgebreide informatie daarover te zien. Ook kun je je lievelingssterrenbeelden als favoriet markeren, zodat je de volgende keer direct weet waar je die kunt vinden.